SAHNE MAKYAJI

1.TİYATRO MAKYAJI

1.1.Tanımı

     Sahne sanatları denilince ilk akla gelen tiyatro, bir öykünün sahne olarak ayrılmış bir yerde, oyuncuların söz ve hareketleriyle canlandırması sanatıdır. Tiyatro kavramı içinde oyunculuk, sahne düzeni, ışıklandırma, dekor, kostüm, makyaj, müzik gibi unsurların bütünlüğü söz konusudur.

     Bu bütünlüğün unsurlarından biri olan tiyatro makyajı ise oyuncunun canlandıracağı karakterin özelliklerini ortaya çıkartmak için yapılan karakter makyajına denir.

Resim 1.1: Tiyatro makyaj çalışma örneği

1.2.Tarihçesi

     Tiyatro makyajı, tarihi bakımından çok zengin ve çeşitlidir. İnsanlar binlerce yıldır tiyatro yoluyla kendilerini ifade etmişlerdir. İlkel kültürlerin dinsel törenlerinden başlayarak Eski Yunan ve Roma tiyatrolarında farklı karakterleri tasvir etmek amacıyla maskeler kullanılmıştır. Orta Çağ’da Avrupa’daki dinsel oyunlarda melek, şeytan ve din adamlarını canlandırırken kırmızı, beyaz ve yaldızlı boyalar ile takma sakallar kullanıldığını kaynaklardan öğrenmekteyiz. Fransa’da Rönesans çağında kuzu yününden takma sakallar kullanılır ve oyuncuların yüzleri unla beyazlaştırılırdı. Tiyatro makyajında kullanılan ilk malzemeler beyaz toz, tebeşir, yanmış mantar, kâğıt, pigment tozlarıdır.

     19. yüzyıl başına kadar makyaj ve kostümde tarihsel gerçeklere uymak için fazla çaba harcanmamıştı. Önceleri mumlarla sonra yağ lambalarıyla sağlanan sahne aydınlatması loş oluyor, yetersiz kalıyordu. Tiyatrolarda önce gaz lambası, ardından kalsiyum ışığı ve en sonunda elektrik ışığının kullanılmasıyla birlikte hem yeni makyaj malzemelerine hem de uygulamada daha gelişmiş tekniklere gerek duyuldu.

     Çağdaş tiyatrodaki güçlü sahne aydınlatma sistemleri oyuncunun yüzünün rengini tümüyle alıp gölge ve çizgileri yok ettiği için makyaj bir gereklilik hâline gelmiştir. Makyajın özellikle karakter yorumlamalarında, oyuncunun rolün havasına girmesine yardımcı olduğu kabul edilir.

1.3.Karakterler

     Tiyatro makyajının esas amacı karakter oluşturma işidir. Ancak karakter makyajı üzerinde hiçbir genelleme yapılamaz. Tiyatro makyajında oyuncu, kendi karakteri dışında kalan değişik anlatımları elde etmek zorundadır. Oyuncunun kendi yüzünün görünüşünden çok başka bir görünüş sağlaması istenebilir. Bu görünüşte yaşlılık, kötülük ya da iyilik, orta yaşlılık, güler yüzlülük ya da aksilik, hastalık ve sağlıklı olması gerekebilir. Bunun için de normal makyajda olduğu gibi bir genellemeye gidemeyiz.

     Tiyatro makyajında karakteri uygulamak için en doğru yöntem yüzdeki hatların belirlenmesidir. Yüzün her bölümünün kendine özgü görünüşü vardır. Çene, büyüklüğüne ve biçimine göre gücü ya da güçsüzlüğü gösterir. Geniş ve yuvarlak bir alın entelektüelliği anlatır. Gözler hırs, yaratma gücü, canlılık ve özgünlük gibi nitelikleri getirir. Ağız ve dudakların biçimi bir karakteri anlatmada en güçlü bölümdür. Yüzün vurgusunu sağlayan burun, canlandırılacak karakterin anlatımı açısından büyük önem taşır. Geniş ve büyük burun kabalığı, gaga burun kurnazlığı, yüzün ölçüsüne oranla küçük bir burun silikliği, düzgün güzel bir burun incelik kadar soğukluğu da gösterebilir. Yine de bu biçimin getirdiği görünüşlerde bir genelleme yapmamalı, yüzün anlatımını karakterin kişiliğine uydurmalıyız. 

Resim 1.3: Burun gölgelendirme tekniği

Resim 1.4: Göz ve kaş karakter makyaj örnekleri

1.4.Tiyatro Makyajında Kullanılan Malzemeler

Tiyatro makyajı aynı zamanda sahne makyajı da olarak bilinmektedir. Sahne ile seyircinin arasındaki mesafenin fazla olması ve sahnenin aydınlatılmasında kullanılan ışıkların oyuncunun yüzündeki ifadeyi silikleştirmesinden dolayı makyajın daha abartılı yapılması gerekmektedir. Sahnedeki kişinin özellikleri, tiyatroda oturan herkes tarafından özellikle çok arka sıralarda oturanlar tarafından bile açıkça görünür olmalıdır.

      Günlük makyaj malzemeleri, yüz özelliklerini vurgulamak için yeterli pigment içermez. Ancak sahne makyajında kullanılan malzemeler, yüzün ve tüm yüz özelliklerinin olması gerektiği gibi görünmesini sağlamak için yeterli pigment içermektedir. Sahne makyajında kullanılan malzemeler yüksek kapatıcı özelliğine de sahiptir. Ayrıca kalıcı olmasıyla birlikte terlemeye dayanıklı olacak şekilde tasarlanmıştır.

     Oyuncular ister kadın ister erkek olsun, temel roller için bile izleyici tarafından görünür olması açısından makyaja ihtiyaç vardır. Fondöten, pudra, ruj ve göz kalemi sahne makyajının temelidir. Karakter rolleri için örneğin periler, hayvanlar, yaşlılık gibi durumlarda daha fazla malzemeye ihtiyaç duyulmaktadır.

 Krem bazlı boyalar

 Su bazlı boyalar

 Transparan pudra

 Göz farları, göz ve kaş kalemleri

 Takma kirpikler

 Allık paletleri

 Dudak kalemi ve ruj paleti

 Likit lateks

 Burun ve çene macunu

 Kaş kapatıcı

 Yapay burun ve çene protezleri

 Bald cap

 Yapay kan

 Diş boyaları

 Peruk ve krepe saçlar

 Yapıştırıcılar

 Sünger, pudra pufu, fırçalar

 Makyaj sabitleyici, makyaj temizleyicisi

 Aseton, pamuk vb.

1.5.Tiyatro Makyajının Özellikleri

     Tiyatro makyajının amacı farklı karakterleri ve tiplemeleri oyuncuya kazandırmaktadır. Makyaja başlamadan önce kişinin yüz şekli, kemik yapısı yüzde oluşan çizgileri ve yüzün karakteri belirlenmelidir çünkü oyuncu, oyununu yüz ifadesi ve mimikleriyle desteklemektedir. Karakter belirlendikten sonra makyaj uygulamasını kolaylaştırmak amacıyla karakterin resmi çizilmelidir. Böylece karakterin oluşumunda kullanılacak makyaj malzemeleri, ek aksesuarlar da kolayca belirlenecektir. Ayrıca renk tonlamaları önceden sahne dekoru, sahne ışığı ve kostüm dikkate alınarak belirlenmelidir.

Resim 1.12: Tiyatro makyajında karakter şema çalışması

     Makyajda karakteri oluşturmada kullanılan en önemli unsurlardan biri de gölgelendirme ve aydınlatma tekniğidir. Bu teknik ile oyuncunun yüz şeklini değiştirmek mümkündür. Örneğin sinirli bir adam makyajı yaparken mutlaka iki kaş arasına dik birkaç çizgi ve alnına da yatay birkaç çizgi çizilir.

Resim 1.13: Mimik ve çizgi çalışma örneği 12

     Oyuncuya yaşlı bir görünüm oluşturmak veya yüze başka ifadeler kazandırmak için alın, burun, çene, yanaklar ve göz çevresine aydınlatma ve gölgelendirme tekniği uygulanarak farklılık kazandırılabilir. Aydınlatma istenilen bölgenin ön plana çıkarılmasında kişinin ten renginin birkaç ton açığı ile uygulanır. Gölgelendirme ise geri planda olması istenilen bölgenin ten renginin birkaç ton koyusu ile yapılmaktadır.

1.6. Sahne Işığı ve Etkisi

     Sahne aydınlatması normal oda ve dış mekân aydınlatmasından daha güçlü ve yoğundur. Sahne aydınlatmasının yanlış olması, makyajın etkinliğinin kaybolmasına neden olabilir. İyi bir sahne aydınlatması makyaja büyük ölçüde yardımcı olacaktır.

     Makyaj sanatçısı, makyajda uygulanacak renk tonlamasına, aydınlatma ve gölgelendirme tekniğine karar vermeden önce sahnedeki ışık değişimlerine, ışığın geliş açısına karar vermelidir. Sahnenin aydınlatılmasında görevli olan kişilerle iyi bir iletişim kurmalıdır. Ayrıca dekor ve kostüm renklerinin farklı ışık altında renk değişimine uğradığı unutulmamalıdır. Makyaj sanatçısı farklı ışık etkilerini çok iyi bilmelidir.

Kırmızı ışık altında dekor ve kostüm aşağıdaki değişikliklere uğrar:

 Kırmızı, zenginleşir.

 Yeşil, siyahımsı bir renk alır.

 Mavi, kararır.

 Sarı, turuncuya dönüşür.

 Mor, kırmızı olur. 

Yeşil ışık altında dekor ve kostüm aşağıdaki değişikliklere uğrar:

 Kırmızı, kahverengimsi olur.

 Yeşil, zenginleşir.

 Mavi, siyahımsı olur.

 Sarı, yeşil bir ton alır.

 Mor, kahverengi olur.

Mavi ışık altında dekor ve kostüm aşağıdaki değişikliklere uğrar:

 Kırmızı, morumsu olur.

 Mavi, zenginleşir.

 Sarı, kahverengi bir ton alır.

 Mor, mavimsi olur. 

Sarı ışık altında dekor ve kostüm aşağıdaki değişikliklere uğrar:

 Kırmızı, gözle görünür biçimde donuklaşır.

 Koyu yeşil, kahverengiye döner.

 Mavi, yeşile dönüşür.

 Sarı, zenginleşir.

 Kahverengi koyulaşır.